Η Σοφία Λασκαρίδου ήταν η πρώτη γυναίκα που έσπασε το άβατο της Σχολής καλών τεχνών, το 1903, χάρη στην προσωπική της δυναμική παρέμβαση προς τον τότε βασιλέα, Γεώργιο τον Α’, ο οποίος σύχναζε στο σπίτι των γονιών της.
Ήταν η πρώτη φορά που επετράπη στην Ελλάδα η εισαγωγή γυναικών στην Σχολή Καλών Τεχνών.
Η Σοφία είχε μητέρα την Αικατερίνη Χρηστομάνου-της γνωστής οικογενείας των εκπαιδευτικών, και πατέρα τον Λάσκαρη Λασκαρίδη, λονδρέζο έμπορο εκ Τραπεζούντος, της οικογένειας των Λασκαριδαίων.
Η μάνα, η Αικατερίνη, ήταν κόρη του Μακεδόνα Κ. Χρηστομάνου. Μεγάλωσε και σπούδασε, γύρω στο 1860, στην Παιδαγωγική της Βιέννης. Στη συνέχεια, ήρθε στην Ελλάδα (όπου παντρεύτηκε τον Λ. Λασκαρίδη), ωθούμενη από την κλίση της προς την παιδαγωγική και με την επιθυμία να προσφέρει δημιουργικά και χρήσιμα για την πατρίδα της την πολυμάθειά της.
Η Αικατερίνη Λασκαρίδου έστρεψε την προσοχή της στις ελλείψεις της γυναικείας μόρφωσης. Έτσι το 1864 ιδρύει το ελληνικό παρθεναγωγείο, στο οποίο έλαβαν την πρώτη τους μόρφωση χιλιάδες Ελληνίδες. Η Αικατερίνη Λασκαρίδου επιθυμεί να εισαγάγει το Φροεβελιανό σύστημα στην Ελλάδα και πηγαίνει στη Δυτική Ευρώπη για σπουδές. Όταν επιστρέφει, διαθέτει όλη την περιουσία της, προκειμένου να διαδοθεί η Φροεβελιανή μέθοδος, ενώ οργανώνει για πρώτη φορά τη γυμναστική για γυναίκες, στην Ελλάδα, σύμφωνα με το σουηδικό σύστημα. Το 1897 ιδρύει νηπιαγωγείο, με πρότυπο παιδικό κήπο, απ’ όπου αποφοιτούν χιλιάδες γυναίκες νηπιαγωγοί και στη συνέχεια διδάσκουν στην ελεύθερη Ελλάδα και στον απανταχού ελληνισμό.
Η Αικατερίνη Λασκαρίδου -πέρα και από τις άλλες, γόνιμες για τη χώρα μας δραστηριότητές της- ασχολήθηκε και με τη συγγραφή βιβλίων, όπως: “Το βιβλίο των μικρών μας”, “Εικόνες του παιδικού βίου”, “Φ. Φροέμπελ” κ. ά.
Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος στα “Απομνημονεύματά του” αναφέρει ότι η Σοφία Λασκαρίδου αποτέλεσε το πρότυπό του για την ηρωίδα του Στέλλα Βιολάντη.
Μετά την αποφοίτησή της από τη σχολή, η Σοφία πηγαίνει στο Μόναχο και παρουσιάζει έργα της σε εκθέσεις του Μονάχου και του Βερολίνου. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου εξέθετε έργα της στο “Σαλόνι”, και σε άλλες πόλεις της Γαλλίας.
Δάσκαλοι και καθοδηγητές της οι Β.Constant και J.P Laurens της Academie Julian. Τρία χρόνια μετά, θα είναι η πρώτη γυναίκα στην Ελλάδα που θα γίνει αποδεκτή για σπουδές στη Σχολή Καλών Τεχνών, εξορκίζοντας την έως τότε ισχύουσα απαγορευτική, όσο και εξευτελιστική, μεταχείριση των γυναικών.
Η πόρτα της Σχολής, που για πολλά χρόνια ήταν ερμητικά κλειστή για τις γυναίκες, ξαφνικά άνοιξε διάπλατα, ανατρέποντας όσα μέχρι εκείνη τη στιγμή θεωρούνταν κοινώς αποδεκτά από μια ολόκληρη κοινωνία, που συστηματικά επέμενε να εθελοτυφλεί στα σημάδια πνοής των νέων δεδομένων.
Ευτύχησε να έχει δασκάλους τις μορφές όπως ο Νικηφόρος Λύτρας και ο Γ. Ιακωβίδης.
Η αγάπη της για την τέχνη την οδήγησε στο Μόναχο, για μια τριετή υποτροφία και αφού επέστρεψε για λίγο στην Ελλάδα, ξαναέφυγε για το Παρίσι για την Academie de la Grande Chaumiere.
Μετά το 1915, θα εγκατασταθεί μόνιμα στην Αθήνα.
Ανυπότακτο πνεύμα και χαρισματική ζωγράφος, η Σοφία Λασκαρίδου «έπασχε» από το σαράκι της δημιουργίας, γι’ αυτό και δεν είναι τυχαίο ότι άλλο αυτά τα χρόνια της ζωής της πραγματοποίησε άπειρες ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Η γυναίκα αυτή, που όχι μόνον αναμετρήθηκε με την εποχή της, αλλά κατάφερε και να της επιβληθεί, ήξερε να ζει έντονα, γνωρίζοντας καλά τις συνέπειες της προσωπικής της επανάστασης και ενίοτε ρισκάροντας να σηκώσει το βάρος της.
ΕΝΑ ΠΕΙΡΑΜΑ ΗΘΙΚΗΣ
Στο χρονολόγιο της πιστής φίλης, Τερέζας Δαμαλά, κόρης του διπλωμάτη Αριστείδη Δαμαλά, η Σοφία Λασκαρίδου αναφέρεται ως «αμαρτωλή κοσμική κυρία».
Για πάρα πολλά χρόνια, το γυναικείο φύλο, τόσο στις κλειστές όσο και στις ανοιχτές κοινωνίες, πρωταγωνιστούσε σε σκάνδαλα με θέμα την διαστρέβλωση της ηθικής, κάθε φορά που μία θηλυκή ύπαρξη τολμούσε να «δανειστεί» ανδρικά πρότυπα και κεκτημένα και να τα ενσωματώσει στη συμπεριφορά της. Το αποτέλεσμα ήταν στο τέλος να υφίσταται έναν τυφλό λιθοβολισμό.
Ακόμη και πριν από λίγα χρόνια, οι γυναίκες που διέθεταν μόρφωση και κατά συνέπεια διεκδικούσαν έναν πιο υγιή ρόλο μέσα στην κοινωνία, θεωρούνται – και αντιμετωπίζονταν – ως γυναίκες ελευθέρων ηθών. Αφού λοιπόν, εκτός από τις μητέρες και νοικοκυρές, μπορούσαν να είναι συγχρόνως και προπομποί διάνοιας και προόδου, το τίμημα ήταν να υποστούν την περιθωριοποίηση, στην οποία τις υπέβαλλε η κοινωνία.
Ο πατέρας της Λάσκαρης Λασκαρίδης, έμπορος στο Λονδίνο με καταγωγή από την Τραπεζούντα, ήταν από τους πρώτους οικιστές της Καλλιθέας, όπου έχτισε αυτό το σπίτι, στα μέσα της δεκαετίας του 1880, ως εξοχική κατοικία.
Σήμερα παραμένει ένα από τα λίγα διατηρητέα που ανακαινίστηκαν στην Καλλιθέα και λειτουργεί ως μουσείο της Σοφίας Λασκαρίδου. Ο κήπος, όμως, όπου περνούσε τα καλοκαίρια της, κάνοντας ατελείωτες βόλτες με τον νάρκισσο Γιαννόπουλο, δεν υπάρχει πια. Και δεν είναι ο μόνος…
Όπως γράφει στο ημερολόγιό της, ανηφόριζαν συντροφιά με τα πόδια την οδό που έφερε το όνομά της προς το λόφο του Φιλοπάππου, «μέσα από ειδυλλιακά τοπία με πλούσια βλάστηση».
Μετά, περνούσαν τον Ιλισό, «πηδώντας τις στρογγυλές πέτρες των καθαρών νερών του».
Ο έρωτάς τους, δεν έμελλε να καταλήξει σε γάμο. Η Σοφία Λασκαρίδου απέρριψε την πρόταση που της έκανε ο Γιαννόπουλος, προτιμώντας να μείνει πιστή στην τέχνη της.
Ο Γιαννόπουλος, ενώ το λευκό του άλογο κάλπαζε στα καταγάλανα νερά του Σκαραμαγκά και το ίππευε γυμνός, αυτοπυροβολήθηκε στον κρόταφο, θέτοντας τέρμα και στην πολυτάραχη σχέση τους και στην αδιέξοδη ζωή τους.
Μετά την αυτοκτονία του, η Σοφία Λασκαρίδου θα μετανιώσει, αλλά θα είναι πλέον απελπιστικά αργά.
ΜΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ
Εκτός από γυναίκα και άνθρωπος, η Σοφία Λασκαρίδου διέφερε και ως καλλιτέχνης. Υπήρξε η ζωγράφος που κάθε άλλο παρά στα εικαστικά ρεύματα της εποχής της κινήθηκε, με ένα έργο αρκετά εκτεταμένο και θεματολογικά και ποσοτικά. Και παρόλο που γαλουχήθηκε σε δύσκολες από κάθε άποψη εποχές, παρέμεινε δυναμική, οραματίστρια και πρωτοπόρος.
Αφιερώθηκε στην τέχνη της για να δημιουργήσει έναν δικό της κόσμο μορφών, μια μη πραγματικότητα, εντονότερη από την αλήθεια. Εκεί μπορούσε, χωρίς περιορισμούς και αναστολές, να υλοποιήσει την πίστη της στα ιδεώδη του ωραίου.
Η Σοφία Λασκαρίδου είναι η πρώτη Ελληνίδα που φοίτησε στη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα, από το 1903 έως το 1907, προκαλώντας την αγανάκτηση των αρρένων συναδέλφων της, οι οποίοι διαμαρτύρονταν, γιατί υπεισερχόταν γυναίκα στο επάγγελμά τους.
