Κριαράς Εμμανουήλ

 Φιλόλογος

Γεννήθηκε στον Πειραιά το 1906. Ο πρόγονός του Χατζή – Ανδρέας Κριαράς, είχε υπηρετήσει υπό τον Λάμπρο Κατσώνη και είχε γίνει μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Συνέβαλε στην οργάνωση της επανάστασης στην Κρήτη, Πρόεδρος της επαναστατικής καγκελαρίας των Σφακίων, μεταξύ άλλων και Πρόεδρος της Διευθυνούσης Επιτροπής της Κρήτης.

Ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του το 1924 στα Χανιά. Σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, βυζαντινή φιλολογία, νεοελληνική φιλολογία και συγκριτική γραμματολογία. Το 1938 ανακηρύχθηκε διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών και “Χρυσός Αριστοτέλης” του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Είχε λάβει μέρος στην Αντίσταση και κρατήθηκε στο Χαϊδάρι επί μήνες έως το Σεπτέμβριο του 1944

Κατά τη δεκαετία του 1930 εντάσσεται στο δημοτικιστικό κίνημα. Μετά τη δεύτερη μετεκπαίδευσή του στη Γαλλία, θα κάνει μια σειρά ομιλίες για το Γιάννη Ψυχάρη και θα ενταχθεί δραστήρια στα πνευματικά πράγματα. Από το 1930 είναι μόνιμος συνεργάτης στο Μεσαιωνικό Αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών. Το ενδιαφέρον του στρέφεται προς τη Μεσαιωνική Φιλολογία την έδρα της οποίας παίρνει το 1950. Στραμμένος προς τη Νεοελληνική προσπαθεί να διευρύνει τα χρονικά όρια των επιστημονικών του ενδιαφερόντων. Εκλέχτηκε στη θέση του Τακτικού Καθηγητή της Μεσαιωνικής Ελληνικής Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης το 1950. Δίδαξε κυρίως Μεσαιωνική Φιλολογία, εκτάκτως Μεσαιωνική Ελληνική Ιστορία και Νεοελληνική Φιλολογία, μέχρι το 1968, όταν απολύθηκε ύστερα από απόφαση του χουντικού καθεστώτος. Δίδαξε επίσης νεοελληνική φιλολογία στα πανεπιστήμια του Sydney (Αυστραλία) και Aix-en-Provence. Εργάστηκε μαζί με τους φοιτητές του για την συγγραφή του Λεξικού.  Μεταξύ άλλων είχε την ευθύνη για την αποδελτίωση, την σύνταξη λημμάτων για κάθε λέξη, την νέα καταγραφή και την απόδοση της σημασίας με τη γλωσσική μεταρρύθμιση του 1976 και την καθιέρωση του μονοτονικού το 1982. Έδρα των δραστηριοτήτων του γίνεται το Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών στη Θεσσαλονίκη. Εκεί συνέχισε τη δουλειά για τη σύνταξη του Λεξικού της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας (1100-1669). Όμως, η ζωή και το έργο του ήταν δεμένα με τη γλωσσική μεταρρύθμιση του 1976 και την καθιέρωση του μονοτονικού το 1982. Συμμετείχε σε επιτροπές, όπως αυτή για την αναπροσαρμογή της Μικρής Γραμματικής του Τριανταφυλλίδη, η οποία και άρχισε να δίνεται στα σχολεία και ενεργά στην ενημέρωση των εκπαιδευτικών για τη χρήση και τη διδασκαλία της δημοτικής γλώσσας.

Η συγγραφική δραστηριότητά του καλύπτει ευρύ πεδίο της φιλολογικής επιστήμης. Ένα από τους σημαντικότερα ερευνητικά έργα υπήρξε το Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας 1100-1669. Υπό την άμεση καθοδήγηση και εποπτεία του εκδόθηκαν συνολικά 14 τόμοι. Το 1997, για προσωπικούς λόγους, εγκατέλειψε το μεσαιωνικό λεξικό του, παραδίδοντας το σχετικό λεξικογραφικό του αρχείο στο Κέντρο Ελληνικής γλώσσας (Θεσσαλονίκη). Το Κέντρο συνεχίζει την επεξεργασία του αρχείου και έχει εκδώσει τον 15ο και 16ο τόμο του Λεξικού, καθώς και δίτομη επιτομή των 14 τόμων. Στο λεξικογραφικό χώρο ανήκει και η σύνταξη από τον ίδιο του Λεξικού της Σύγχρονης Ελληνικής Δημοτικής Γλώσσας το 1995.

Με αυτοτελείς τόμους και με μικρότερης έκτασης μελετήματα του, όχι μόνο προσέγγισε ζητήματα μεσαιωνικής και Νεοελληνικής Φιλολογίας, Συγκριτικής Γραμματολογίας και Λεξικογραφίας, αλλά προώθησε την έρευνα σχετικά με τη δημοτική γλώσσα και το δημοτικιστικό κίνημα. Ηταν μελετητής του Ψυχάρη και της δημοτικιστικής ιδεολογίας και πράξης και ασχολήθηκε εκτενώς με ποικίλες εκφάνσεις του γλωσσικού ζητήματος στην Ελλάδα.

Είχε τιμηθεί με ελληνικά και διεθνή βραβεία.